تاثیر بحران کم‌آبی خوزستان بر زندگی مندائیان
یکی از پیروان آیین مندایی در کنار رود کارون،عکس از بهناز حسینی
بهناز حسینی*- بحران کم‌آبی در خوزستان بر زندگی تمامی ساکنان این استان جنوبی ایران اثر گذاشته؛ با این حال بیش از همه برای اقلیتی دینی در این استان مشکل‌آفرین بوده که مراسم و مناسک دینی‌شان به شدت به آب وابسته است. منداییان ساکن اهواز در شرایطی برای انجام غسل تعمید از رودخانه کارون استفاده می‌کنند که آب این رودخانه به دلیل آلودگی نه برای آشامیدن مناسب است و نه برای کشاورزی. کاهش شدید آب کارون و آلودگی این رودخانه برگزاری آیین‌های دینی اقلیت صابئین مندایی را در اهواز با مشکل جدی مواجه کرده است. زندگی منداییان در ایران همچون دیگر اقوام و اقلیت‌ها که در این سرزمین زندگی می‌کنند با سختی‌ها و دشواری‌های ویژه‌ای همراه است. آنان پیروان یحیای پیامبر هستند که بنابر روایت‌های تاریخی تعمیددهنده مسیح بوده‌است. ایران، پس از عراق، دومین مرکز جمعیتی این دین به شمار می‌رود.
«کارون نامی آشنا برای تمامی مردم خوزستان به خصوص اهوازی‌هاست؛ شاید مهاجرت بیشتر منداییان بخاطر همین رود کارون باشد؛ چراکه نمی‌توانند بیشتر آیین‌های دینی خود را انجام دهند».
این بخشی از گفته‌های «مینا» است. او هم یکی دیگر از مندائیانی است که مهاجرت را بر زندگی در ایران ترجیح داده است.
او که در اتریش زندگی می‌کند، از خاطرات دور و دراز خود از زادگاهش چنین می‌گوید: مادران ما همیشه برای تأمین آب آشامیدنی و حتی آب شست‌وشو از کارون استفاده می‌کردند؛ چون در گذشته لوله‌کشی آب شهری در کار نبود. روزهایی را به یاد می‌آورم که مادرم ظرف و لباسها را به کنار رود کارون می‌برد و می‌شست؛ حتی ما را نیز برای حمام کردن به آنجا می‌برد. در آن زمان‌ها صدای غرش کارون تا مسافتی دورتر از خانه‌هامان شنید می شد. کارون برای ما منداییان اهمیت داشت چون بیشتر مراسم ما؛ مانند مراسم ازدواج و حتی براخه و رشامه(نماز و وضو) در کنار آن انجام می‌شد.
مینا وضعیت این روزهای منداییان و کارون را چنین توصیف می‌کند: پس از گذر از بحران‌های خوزستان، رفته‌رفته آب آن کمتر شده است؛ به حدی که رود کارون را باید «جوی» کارون نامید!
در فرهنگ مندایی، بدون آب هیچ کاری انجام نمی‌شود. دین مندایی با بقیه ادیان ابراهیمی و ادیان غیرتوحیدی تفاوت دارد. هر شخص مندایی برای اساسی‌ترین امور زندگی خود از جمله ازدواج، تهیه خوراک، کار کردن و حتی نیایش می‌بایست دسترسی به آب روان داشته باشد. بنابر باورهای دینی مندایی، در کنار رود روان زیستن یک سنت دیرپا است.
در فرهنگ مندایی، بدون آب هیچ کاری انجام نمی‌شود. دین مندایی با بقیه ادیان ابراهیمی و ادیان غیرتوحیدی تفاوت دارد. هر شخص مندایی برای اساسی‌ترین امور زندگی خود از جمله ازدواج، تهیه خوراک، کار کردن و حتی نیایش می‌بایست دسترسی به آب روان داشته باشد. بنابر باورهای دینی مندایی، در کنار رود روان زیستن یک سنت دیرپا است که از یحیی تعمیددهنده به پیروان او رسیده است. از دیرباز تا کنون نیز جوامع مندایی از جمله در ایران در کنار رودها می‌زیسته‌اند؛ در نتیجه با کنار هم قرار دادن برخی از واقعیت‌های محیط زیستی در ایران می‌توان به مشکلات جامعه مندایی ایران دست یافت. آسیب‌های زیست‌محیطی در خوزستان اگرچه بر کیفیت زندگی همه شهروندان این استان اثرگذار بوده، اما کیفیت زندگی صابئین مندایی را بیش از همه گروه‌های اجتماعی به مخاطره انداخته است. با همه اینها برخی از مندائیان معتقد هستند که برآیند همه این مشکلات باعث نشده که زیست جمعی مندائیان با کاهش عمده کیفیت همراه باشد.
«منیژه. چ» تصویر دیگری از خوزستان ارائه می‌دهد؛ چراکه او هم‌اکنون در ایران است و از نزدیک با بحران کم‌آبی خوزستان دست و پنجه نرم می‌کند: «کم‌آبی تنها مختص ایران نیست. افغانستان، پاکستان، ترکیه، عراق، کویت، یونان و بسیاری از دیگر نقاط دنیا دچار کم‌آبی شده‌‌‌‌اند. در حقیقت بحران خشکسالی و بی‌آبی در کره زمین فراگیر است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به گفته او بسیاری از عکس‌ها و فیلم‌هایی که درباره کم‌آبی کارون در رسانه‌ها منتشر می‌شود، مربوط به آسیب‌دیده‌ترین بخش این رود است. منیژه درباره مشاهدات خود می‌گوید: بسیاری از تصاویر بازنشر شده، فقط زیر پل کابلی را نشان می‌دهند؛ حال آنکه سایر قسمت‌های کارون از نگاه عکاسان به دور مانده است. کسی نمی‌تواند منکر بحران آب در خوزستان شود، اما حقیقت این است که ما با یک تصویر اغراق‌آمیز از بی‌آبی در کارون مواجه هستیم. گاهی که در جاده ساحلی مشغول رانندگی هستم، ماشین‌های لایروبی را می‌بینم. قسمت بعد از پل کابلی، هیچ اثری از جزیره‌هایی که بخاطر رسوبات آب به وجود آمده‌اند نیست. بیشترین تجمع این خشکی که ایجاد شده زیر پل کابلی است.
او می‌گوید: درست است که آب کارون کم شده اما هیچ اختلالی در تداوم مراسم منداییان به وجود نیاورده است. برای تعمید عید بزرگ و مراسم عروسی نیز تمهیداتی از سوی جامعه منداییان در نظر گرفته شده که امکان برگزاری این دسته از آداب و مناسک ممکن باشد. در گذشته، شیوخ و نمازگزاران مسافتی را پیاده‌روی می‌کردند تا به محل غسل و عبادت در کارون برسند.
نباید فراموش کرد که در این میان آلودگی آب کارون نیز از بحران کم‌آبی دردسرسازتر است. منیژه در این باره می‌گوید: باز شدن فاضلاب‌های شهری در این رود عامل اصلی آلودگی این رود است. البته بسیاری از مندائیان، آب را به شکل خالص مصرف نمی‌کنند؛ بلکه پس از ته‌نشین شدن آن را می‌جوشانند، سپس آب رو توی ظرف‌های گِلی که «حوبانه» نامیده می‌شوند، می‌ریزند. به این ترتیب پالودن آب از آلودگی انجام می‌شود و پس از تمام این مراحل می‌توان آن را مصرف کرد.
گسترش یکجانشینی و آغاز تمدن در فلات ایران پیوند محکمی با کارون داشته است. از دیرباز تا کنون این منطقه از نجد ایران با فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی فراوانی روبه‌رو بوده است با این وجود ساکنان حاشیه این رود هیچ‌گاه نگران گنجینه مایه حیات نبوده‌اند؛ حکومت‌ها یکی پس از دیگری بر سر کار می‌آمدند و می‌رفتند اما آنچه بر جای مانده، زنده بودن کارون و فرهنگ مندایی بوده است. مردمانی که در آبروی یک تمدن دیرپا غسل کرده‌اند.
در تابستان گذشته اعتراضات گسترده‌ای در استان خوزستان در اعتراض به کم‌آبی، نبود آب برای کشاورزی و علیه حکومت صورت گرفت.
در پی این اعتراض‌ها سازمان عفو بین‌الملل گفته بود که در این اعتراضات ماموران با فشنگ جنگی و تفنگ ساچمه‌ای به معترضان حمله کرده و دست‌کم هشت نفر را کشته‌اند.
*بهناز حسینی در مورد اقلیت‌های دینی و مهاجرت، با دانشگاه‌های مختلف از جمله اکسفورد همکاری داشته، و کتاب های متعددی از جمله «اقلیت یارسـان ایران، تغییرات سـیاسی_اجتـماعی و مـهاجرت»،نوشته است.